(a. i. c. : fütûh; c. c. : fütûhât) : 1) açma, açılma, [sûre-i feth : innâfetahnâ-leke sûresi], (bkz. : küşâd).

iz. ar. cm: fütûh ve bunun cem‘i: fütûhât. 1. Açma, küşâd: فتح باب feth-i bâb = kapıyı açma. 2. Başlama, şurû‘, ibtidâ, âğâz: فتح كلام feth-i kelâm = söze âğâz. 3. Zabt. Bir şehir ve memleketi düşman elinden alma ve ale’lhusûs memâlik-i İslamiyye’ye ilhâk etme: İstanbul’un fethi, feth-i Bâğdat, fütûhu’ş-Şâm; Sultân Süleyman-ı Evvel’in fütûhâtı çoktur. — kütüb-i megâzî ve siyerde yalnız feth denildikte Hâtemü’l-Enbiyâ (s.a.v.) Efendimiz cânibinden Mekke-i Mükerreme’nin feth buyurulması anlaşılır: “fetihten sonra hicret yoktur” buyurmuşlardır. 4. Gâlibiyyet, zafer, nusret: Cenâb-ı Hakk asâkir-i müslimîne feth u zafer ihsân buyursun. 5. ed. Bir harfin üstünle okunması ve üstün harekesi [-] : kâf’ın fethiyle “sen” zamiri. Fetha dahi denilir.

اَلْفَتْخُ [el-feth] (فَتْحٌ [feth] vezninde) Elin yâhûd ayağın parmaklarını avuç ve taban cânibine mülâyimce ve gevşekçe bükmek ma’nâsınadır, musallî teşehhüdde ref’-i müsebbiha hâletinde ettiği gibi; yukâlu: فَتَخَ الرَّجُلُ أَصَابِعَهُ فَتْخًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا عَرَّضَهَا وَأَرْخَاهَا Mü’ellif gerçi bâbından sükût eylemiştir, lâkin Mukaddimetü’l-Edeb’de bâb-ı sâlis faslında فَتْخٌ [feth] “ser-i enguştân bâ-sûy-i kef vâ-şikesten”, ya’nî “parmakların uçlarını aya tarafına gevşekçe bükmek” ile mersûm olmakla ona ittibâ’ olundu. Ve bu, zikr olunan rehâvet-i mefâsıl ma’nâsından me’hûzdur.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre فَتْحٌ [feth] izâle-i iglâk ma’nâsına mevzû’dur. Ve bu iki gûnedir: Biri basar ile idrâk olunur, feth-i bâb ve fethi kufl gibi. Ve biri basîretle idrâk olunur, feth-i gamm u keder gibi. Ve bu dahi iki gûnedir: Biri umûr-ı dünyeviyyede olur, ilkâ-ı meserretle tefrîc-i gam ve i’tâ-ı mâl ile izâle-i fakr gibi. Sânî ‘ulûm-ı müstaglakanın keşf ve izhârında isti’mâl olunur. Ve bu dahi iki gûnedir: Biri ‘ulûm-ı zâhireyi istiksâr ve ma’ânîlerini tahkîk ile olur. Sânî ‘ilm-i ledünnî semtine feth-i bâb-ı kalb ile olur. Ve feth-i hükûmet ü kazâ ma’nâsına isti’mâl olunur ki da’âvî-i muglakayı fasl ve keşf eder. Ve zafer ve nusret ma’nâsına isti’mâl olunur ki feth-i bâb-ı ganîmet olur. İntehâ. Ve فَتْحٌ [feth] Mâ-ı cârîye ıtlâk olunur; tesmiye bi’l-masdardır. Su künkünü yâhûd bendi açıp icrâ eylemek ma’nâsındandır ki bi-ma’nâ mef’ûl olur. Ve nasr ve imdâd ma’nâsınadır; yukâlu: فَتَحَ اللهُ عَلَى نَبِيِّهِ أَيْ نَصَرَهُ وَمِنْهُ قَوْلُهُ تَعَالَى ﴿فَقَدْ جَاءَكُمُ الْفَتْحُ﴾ أَيِ النَّصْرُ Ve küffârdan kahr ile ülke ve memâlik almak ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: فَتَحَ الْمُسْلِمُونَ دَارَ الْحَرْبِ إِذَا غَلَبَ عَلَيْهَا وَتَمَلَّكَهَا قَهْرًا Gûyâ ki bâb-ı muglak olmakla feth eylediler yâhûd o sebeble bâb-ı ganîmeti açtılar. Ve فَتْحٌ [feth] نَبْعٌ [neb’] dedikleri ağacın yemişine denir ki çitlenbiğe şebîh olur. Ve نَبْعٌ [neb’] kayın ağacıdır, ondan ok düzülür. Ve فَتْحٌ [feth] Evâ’il-i bahârda yağan yağmura ıtlâk olunur. Bu dahi tesmiye bi’l-masdardır, فَاتِحٌ [fâtih] ma’nâsınadır. Ve فَتْحٌ [feth] Okun temren geçirecek yerine ıtlâk olunur. Ve hükûmet ve kazâ ma’nâsına isti’mâl olunur, mâdde-i muglakayı yâhûd mevki’-i hakkı keşf eylediği için; yukâlu: فَتَحَ الْحَاكِمُ بَيْنَهُمَا إِذَا قَضَى وَفَصَلَ Ve nâkanın memesi deliği bol olmak ma’nâsına isti’mâl olunur; yukâlu: فَتَحَتِ النَّاقَةُ إِذَا صَارَتْ فُتُوحًا Şârih der ki gerçi nüshalarda كَمَنَعَ 'unvânıyla mümessel olup lâkin asl-ı kitâb olan 'Ubâb’da binâ-i mechûlle mukayyeddir.

vn. & s. (pl. فتوح, pl. pl. فتوحات) 1. An opening. 2. A beginning, commencing. 3. A conquering; conquest; victory. 4. God’s opening or bestowing a thing in His providence; a gift of grace, a Providence; assistance in any form. 5. A solving, elucidating a difficulty; solution, elucidation. 6. (gram.) A pronouncing a consonant with the vowel a or e following it in the same syllable.

اَلْفَتْحُ [et-feth] (fâ’nın fethi ve tâ’nın sükûnuyla) Açmak; yukâlu: فَتَحْتُ الْبَابَ مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ Ve فَتْحٌ [feth] Vilâyet açmağa ve mansûr ve muzaffer olmağa dahi derler. Ve فَتْحٌ [feth] Akarsuya dahi derler, gerek pınardan aksın gerek gayrı yerden aksın. Ve فَتْحٌ [feth] Nâkanın memesi deliği büyük olmağa dahi derler; yukâlu: فَتَحَتِ النَّاقَةُ

اَلْفُتْحُ [el-futh] (fâ’nın zammı ve tâ’nın sükûnuyla) Vâsi’ ve meftûh kapı; ve yukâlu: قَارُورَةٌ فُتْحٌ أَيْ وَاسِعَةُ الرَّأْسِ Ya’nî ağzı büyük şîşe. Kisâ’î eyitti: قَارُورَةٌ فُتْحٌ demek, kılıfsız ve ağzı bağsız şîşe demek olur. Pes فُتْحٌ [futh] فُعْلٌ [fu’l] vezni olur, مَفْعُولٌ [mef’ûl] ma’nâsına.