اَلْعِينُ [el-'în] ('ayn’ın kesriyle) Yaban öküzlerine denir; müfredi أَعْيَنُ [a’yen]dir ki zikr olundu.

s. (pl. اعین، اعیان، عیون) 1. The eye; also, a look, a glance. 2. The eyehole of a needle, etc. 3. A spring, source of water. 4. A bud on a plant. 5. An outlook, scout or spy. 6. A chief. 7. The best, the choice of cattle, etc. 8. Coin, ready money. 9. Bullion. 10. Self. 11. An exact copy, a counterpart. 12. The letter ع.

iz. ar. cm: uyûn, a‘yün, a‘yân. [Arabîde müennestir.] 1. Göz, çeşm, dîde: نور عینم nûr-ı aynım = gözümün nûru; عین واحد ayn-ı vâhid = bir gözlü, bir gözü kör. 2. Pınar, kaynak. n. 3. Bir şahıs veya şeyin kendisi, zâtı, aslı: bu at, bu araba o vakit gördüğünüzün aynıdır; bu varakanın aynını bana verdi, sûretini sen al. 4. Bir şeye çok benzeyen misâli, tıbk, sûret, tamâmıyla müşâbih şahıs veya şey: bu da onun aynıdır; bunun aynını çıkarmalı. 5. tıbk, sırf, mahz: ayn-ı kerâmet; ayn-ı hatâ. 6. Bir memleketin muteberân ve eşrâfı [lisânımızda müfredi bu mana ile kullanılmayıp, üçüncü cem‘i müsta‘meldir:] a‘yân-ı memleket. ba: اعیان a‘yân. 7. Şekli esâsen göze benzeyen (ع ayn) harfinin ism-i müştereki: ayn-ı mühmele ki, ayn-ı mu‘cemeden tefrîk için böyle denilir. 8. hk. Hâne ve at ve tencere gibi muayyen ve müşahhas olan şey.

اَلْعَيِّنُ [el-'ayyin] (كَيِّسٌ [keyyis] vezninde yâ’nın fethiyle de câ’izdir) ve اَلْمُتَعَيِّنُ [el-mute’ayyin] (ism-i fâ’il bünyesiyle) Suyu tereşşüh eden tuluma denir, 'alâ-kavlin yenisine denir; yukâlu. سِقَاءٌ عَيِّنٌ وَمُتَعَيِّنٌ إِذَا كَانَ يَسِيلُ مَاؤُهُ أَوْ جَدِيدٌ

Mütercim der ki Mukaddime-i Zemahşerî’de meşrûh olduğu üzere عَيْنٌ [‘ayn] lafzı elfâz-ı müşterekenin eşheri ve ma’nâ cihetinden ekseridir. Ve medlûlü olan ma’nâların ba’zı mevzû’un leh-i hakîkî ve ba’zı mecâzîdir ve بَاصِرَةٌ [bâsiret] te’vîliyle mü’ennestir. Ve Râgib’in beyânına göre ma’ânî-i sâ’ire birer münâsebetle müste’ârdır, meselâ eşref-i a’zâ’ olduğundan kendiden sâhib-i fazl u meziyyet nesneler isti’âre olunur. Ve cüz’-i a’zam olduğundan nefs ve zât ma’nâsına isti’mâl olunur. Ve عَيْنٌ ['ayn] Ehl-i belede denir; fethateynle lügattir; yukâlu: بَلَدٌ قَلِيلُ الْعَيْنِ أَيْ أَهْلِهِ Ve hâne cemâ’atine denir; yukâlu: مَا بِالدَّارِ عَيْنٌ أَيْ أَهْلُهَا Ve masdar olur göz değirmek ma’nâsına; yukâlu: عَانَهُ يَعِينُهُ عَيْنًا إِذَا أَصَابَهُ بِعَيْنِهِ Ve ba’zı gözde olan isâbet hâssasına denir ki her neye nazar eylese isâbet eder; yukâlu: بِهِ عَيْنٌ أَيْ إِصَابَةٌ فِي عَيْنِهِ Ve insâna denir; ve minhu yukâlu: مَا بِالدَّارِ عَيْنٌ أَيْ أَحَدٌ Ve hicâz’da Huzeyl kabîlesine mahsûs bir belde adıdır. Ve câsûsa denir; yukâlu: بَعَثَ عَيْنًا أَيْ جَاسُوسًا Ve bu 'avrete فَرْجٌ [ferc] ve merkûba ظَهْرٌ [zahr] ıtlâkı gibidir. Ve عَيْنٌ ['ayn] ve عَيَنَانٌ ['ayenân] (fetehâtla) Masdar olurlar, su akıtmak ma’nâsına; yukâlu: عَانَ الْمَاءَ عَيْنًا وَعَيَنَانًا إِذَا جَرَى Ve عَيْنٌ [‘ayn] Şol yufka deri parçasına denir ki kemân-gürüh ve zenbûrun yuvalağını ona sarıp atarlar. Ve cemâ’at ve gürûh ma’nâsınadır; fethateynle de câ’izdir; yukâlu: جَاءَتْ عَيْنٌ مِنَ النَّاسِ أَيْ جَمَاعَةٌ Ve hâssa-i basara denir ki gözde olan görücülük kuvvetidir, kuvâ-yı hamse-i zâhirenin biridir; yukâlu: هُوَ قَوِيُّ الْعَيْنِ أَيْ حَاسَّةٌ بَصَرِيَّةٌ قَوِيَّةٌ Ve hâzır ve mevcûd olan şey’e denir; yukâlu: هُوَ عَيْنٌ أَيْ حَاضِرٌ Ve hakîkat-i kıbleye denir ki namâzda oraya teveccüh olunur. Ve hurûf-ı hecâdan bir harftir ki hurûf-ı halkiyyedendir ve mehcûredendir. Lede’t-telaffuz izhârında ihtimâm olunmak münâsibdir, lâkin mü’eddi’-i istikrâh olacak denli mübâlaga olunmamak lâzımdır.

(a. s. aynâ’nın c.) : iri ve güzel gözlü fer.

(a. s. aynâ’nın c). : (bkz. : îyn).

(a. i. c. : a’yân, uyûn) : 1) göz. 2) aslı, kendisi. 3) bir şeyin eşi, tıpkısı. 4) kaynak, pınar, (bkz. : a’yün). 5) Osmanlı alfabesinin yirmi birinci harfi, (bkz. : ayın).

(a. s. aynâ’nın c.) : iri ve güzel gözlüler.

اَلْعَيْنُ [el-'ayn] ('ayn’ın fethiyle ve kesriyle) Göze denir, Fârisîde çeşm denir. Ve bu mü’ennestir, cem’i أَعْيَانٌ ['ayân] ve أَعْيُنٌ [a’yun] ve عُيُونٌ ['uyûn] gelir ve cem’ü’l-cem’i أَعْيُنَاتٌ [a’yunât] gelir; رَأَيْتُهُ بِعَيْنِي أَيْ بِبَاصِرَتِي