Mü’ellif Basâ’ir’de مَعْرِفَةٌ [ma’rifet]i إِدْرَاكُ الشَّيْءِ بِتَفَكُّرٍ وَتَدَّبُّرٍ لِأَثَرِهِ 'unvânıyla ta’rîf edip ve عِلْمٌ ['ilm]i hakk-ı ma’rifetle ta’rîf ve عِلْمٌ ['ilm] e’amm olduğunu tansîs eylemiştir. Ve Râgib’in beyânına göre مَعْرِفَةٌ [ma’rifet]in mukâbili إِنْكَارٌ [inkâr] ve عِلْمٌ ['ilm]in mukâbili جَهْلٌ [cehl]dir. Ve مَعْرِفَةٌ [ma’rifet] bi’t-tefekkür bilmek olmakla يَعْرِفَهُ اللهُ kavli Hak ta’âlâya nisbeti câ’iz olmaz, belki يَعْلَمُهُ اللهُ demek lâzımdır, zîrâ عِلْمٌ ['ilm] bir şey’in hakîkatini bilmekten 'ibârettir, gerek huzûrî olsun 'ilm-i ilâhî gibi ve gerek husûlî olsun, 'ilm-i 'ibâd gibi. Ve عِلْمٌ ['ilm] vech-i dikkat üzere bilmeye de ıtlâk olunur, شُعُورٌ [şu’ûr] ve فِطْنَةٌ [fitnat] gibi, ke-mâ se-yuzkeru. Ve mü’ellifînin i’tikâd-ı câzim ü mutâbık ile de ta’rîfleri ma’nâ-yı lügavîden müstefâddır, niteki Mufredât-ı Râgib’de bi’l-işâre meşrûhtur. İntehâ. Ve عِلْمٌ ['ilm] Bir adam fî-nefsihi bilir olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَلِمَ هُوَ فِي نَفْسِهِ إِذَا كَانَ يَعْلَمُ

اَلْعِلْمُ [el-'ilm] ('ayn’ın kesriyle) Bilmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَلِمَهُ عِلْمًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا عَرَفَهُ

allah bilir, kasem.

اَلْعَلْمُ [el-'alm] ('ayn’ın fethiyle) Bir nesneye 'alâmet ve nişân eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَلَمَهُ عَلْمًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا وَسَمَهُ Ve bir adamın üst dudağını yarmak ve yarık eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَلَمَ شَفَتَهُ عَلْمًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا شَقَّهَا

اَلْعُلْمَةُ [el-'ulmet] (غُرْفَةٌ [gurfet] vezninde) ve اَلْعَلَمُ [el-'alem] (fethateynle) ve اَلْعَلَمَةُ [el-'alemet] (fethateynle) Üst dudakta olan yarıklığa 'alâ-kavlin bir tarafında olan yarıklığa denir; yukâlu: بِهِ عُلْمَةٌ وَعَلَمٌ وَعَلَمَةٌ أَيْ شَقٌّ فِي شَفَتِهِ الْعُلْيَا أَوْ فِي أَحَدِ جَانِبَيْهَا Ve عَلَمٌ ['alem] (fethateynle) Bu ma’nâda masdar olur; yukâlu. عَلِمَ الرَّجُلُ عَلَمًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا كَانَ فِي شَفَتِهِ عُلْمَةٌ

iz. ar. cm: Ulûm. 1. Bilme, biliş, bilgi, dâniş, malumât, hibr, vukûf: Cenâb-ı Hakk’ın ilmi her şeye taalluk eder; buna ilmim yetişmiyor; bu işe onun ilmi lâhık olmadı, taalluk etmedi = malumâtı olmadı. 2. Bir nevi umûr hakkında olup, okumakla tahsîl olunan malumât ve vukûf: ilm-i sarf, ilm-i akâid, ilm-i hikmet, ilm-i hendese, ulûm-ı tabîiyye, ulûm-ı riyâziyye; ilim öğrenmek, okumak. Bu adamın ilmi vardır. 3. Nazariyyât: yalnız ilim kâfî değil amel de ister; ilim ve ameli cem‘ etmek.

iz. ar. cm: âlemîn, avâlim. 1. Kâinât, mahlûkât, kâffe-i ecrâm-ı semâviyye ve mâfîhâ, cihan: Cenâb-ı Hakk âlemi yaratmıştır; bütün âlemin hâlik ve sâhibidir. 2. Bir şems ile ona tâbi‘ olan, yani onun etrâfına devr eden seyyarâtın teşkil ettikleri dâire; âlem-i şems; Rabbü’l-âlemîn. 3. Dünya, kürre-i arz: devr-i âlem; âlemin her tarafı dolaşıldı. 4. İnsanlar, halk: âlem bilir, âlem işitti. 5. Cemiyyet, cemâat ayrıca bir hal ve sûret ibrâz eden ictimâ‘ veya keyfiyyet: bir eğlence âlemi yaptık; çocukluk âlemi, mektep âlemi başka bir haldir; عالم معنا âlem-i mana = rü’yâ hali; غالم آب âlem-i âb = işret cemiyyeti; kendi âlemindedir = kendi halinde; عالم ارواح âlem-i ervâh, عالم ملكوت âlem-i melekût, عالم لاهوت âlem-i lâhût, عالم غیب âlem-i gayb = âlem-i rûhânî.

(a. i. c. : ulûm) : 1) bilme, biliş; bir şeyin doğrusunu bilme, (bkz. : dâniş). 2) okuyarak öğrenilen bilgi, nazarî bilgi.

ft. ar. [ilm’den mâzi müfred müzekker gâib] bilir. “ علم ﷲ alimallâh” = Allah bilir. kasem yerine kullanılan bu tabîr Arabîye mahsustur. “ علیم ﷲ alîmallâh” sûretinde de yazılıp, o hâlde “ ﷲ علیم Allah alîm” takdîrinde olur.

اَلْعَالَمُ [el-‘âlem] (lâm’ın fethiyle) Mecmû’-ı mahlûkata ıtlâk olunur, ‘alâ-kavlin batn-ı feleğin hâvî olduğu ya’nî zîr-i felek-i kamerde mevcûd olan cümle-i cevâhir ü a’râza denir. Şârih der ki fi’l-asl mâ-yu’lemu bihi’ş-şey’ ma’nâsınadır; mahlûkâta ki mâsivâ-yı ilâhîdir, ıtlâkı mûcidi olan zât-ı ecell ü a’lâyı bilmeğe delâlette vesîle olduğuna mebnidir; cem’i عَالَمُونَ ['âlemûn] gelir. Ve işbu عَالَمٌ [‘âlem] ile يَاسَمٌ [yâsem] lafzından gayrı fâ’al vezni elif ve nûn’la cem’lendiği gayr-i vâki’dir ve cem’iyyeti envâ’ ve asnâf i’tibârıyladır, 'âlem-i insân ve 'âlem-i âb ve 'âlem-i nâr gibi yâhûd eşref-i mahlûkât olan insânın taglîbine mahmûldür.