is. ar. cm: ilel. 1. Hastalık, maraz, dâ’, sayruluk: illet-i müzmine, illet-i efrenciyye, ilel-i sâriye, [“maraz” la müterâdiftir.] 2. Sakatlık, alîl adamın hâli: illeti vardır. 3. Sara ve vücut titremesi ve baş dönmesi gibi bir adama musallat olup ayrılmayan ve her vakit rahatsız eden maraz: insan korkudan illet kazanır, illet sâhibi olur; onda bir illet vardır. 4. Sebep, mûcib bir şeye bâis olan hal: bunu icap ettiren illet nedir? 5. Maksat, gâye, niyet: bu kadar yorgunluğun illeti nedir? علت غائیه illet-i gâiye = istihsâli için çalışılan maksat: tahsîlin illet-i gâiyesi terbiyedir. 6. ed. [sarf-ı Arabîde] bir kelimenin hurûf-ı asliyesi miyânında (ا elif, و vav, ى ye) harflerinden biri bulunması.

اَلْعِلَّةُ [el-'illet] ('ayn’ın kesriyle) Maraz ma’nâsınadır; ism ve masdar olur, ism-i cem’i عِلَلٌ ['ilel]dir, سِدْرَةٌ [sidret] ve سِدَرٌ [sider] gibi, 'alîli işgâl eylediği için yâhûd 'araz-ı mütekerrir olduğu için tesmiye olunmuştur ki عِلَلٌ ['ilel]-i mezkûrdan me’hûzdur; ve yukâlu: عَلَّ الرَّجُلُ عِلَّةً مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا مَرِضَ Zikr olunan عَلِيلٌ ['alîl] bundan me’hûzdur, vech-i mezkûr üzere lâzım olmakla عَلِيلٌ ['alîl] vârid olmuştur; ve yukâlu: عَرَضَتْهُ الْعِلَّةُ أَيِ الْمَرَضُ Ve 'özr ve hades ve bahâneye ıtlâk olunur ki sâhibini teveccüh eylediği cihetten 'avk ve işgâl eder; ve minhu hadîsu 'Âsim b. sâbit: “مَا عِلَّتِي وَأَنَا جَلْدٌ نَابِلٌ” أَيْ مَا عُذْرِي فِي تَرْكِ الْجِهَادِ وَمَعِي أُهْبَةُ الْقِتَالِ Ve minhu’l-meselu: “لَا تَعْدَمُ خَرْقَاءُ عِلَّةً” Ya’nî “’Özr ve bahânenin envâ’ı kesîr ve îrâdı yesîrdir.” Şöyle ki nâdân 'avretler dahi bir 'özr ve bahâne bulup îrâd edebilir. Bu mesel bir mâddenin ityânına muktedir iken i’tizâr eden kimse hakkında darb olunur ki i’zârdan nehy ve men’ini mutazammındır. Ve عِلَّةٌ ['illet] Sebeb ve bâ’is ma’nâsına müsta’meldir. Bunlar maraz ma’nâsındandır; yukâlu: هَذِهِ عِلَّتُهُ أَيْ سَبَبُهُ Fukahânın şer’de müsebbet hükm olan emre عِلَّةٌ ['illet] ıtlâkı bundandır ki tekerrürüyle hükm mütekerrir olur. Ve ehl-i ma’kûlun dahi عِلَّةٌ ['illet] ta’bîrleri bundandır. Ve sarfiyyûnun “و،ا،ي” harflerine harf-i 'illet ıtlâkı bundandır, zîrâ 'alîl zebân-zedidir, izâfet ednâ mülâbese içindir yâhûd maraz gibi kelimâta nüfûzlarına mebnîdir. Ve 'İlle b. ganm, kudâ’a kabîlesinin nesebi ricâlindendir. Bu ma’nâlarda عِلَّةٌ ['illet]in cem’i عِلَّاتٌ ['illât]tır. Ve عِلَّاتٌ ['illât] hâlât ma’nâsına müsta’meldir; ve minhu kavluhum: عَلَى عِلَّاتِهِ أَيْ عَلَى كُلِّ حَالٍ

interj. fem. of علا May (so and so) be exalted!.

s. (pl. علات علل،) 1. A disease, malady. 2. A cause. 3. A reason. 4. An excuse; a pretext.