اَلْعَقْلُ [el-'akl] ('ayn’ın fethi ve kâf’ın sükûnuyla) İnsânla kâ’im bir nesnedir ki insânı nâ-şâyeste nesnelerden hacr edip nehy eyler. Ve عَقْلٌ ['akl] Masdar dahi gelir, bir nesneyi idrâk etmek ma’nâsına.

اَلْعُقُلُ [el-'ukul] (zammeteynle) Cem’i, diz bağları ma’nâsına.

اَلْعَاقِلُ [el-'âkil] عَقْلٌ ['akl] ve مَعْقُولٌ [ma’kûl]den ism-i fâ’ildir, sâhib-i ‘akl kimseye denir; cem’i عُقَلَاءُ [‘ukalâ’] ve عُقَّالٌ [‘ukkâl] gelir, رُمَّانٌ [rummân] vezninde. Bunun عُقَلَاءُ [‘ukalâ’] üzere cem’lenmesi vech-i mezkûr üzere bâb-ı râbi’den dahi vürûduna mebnîdir, zîrâ فُعَلَاءُ [fu’alâ’] vezninde cem’ فَعِيلٌ [fa’îl] bünyesine mahsûstur ve mü’ellife göre nevâdirdendir. Ve عَاقِلٌ ['âkil] Geyiğe ve ceyrana denir, ظَبْيٌ [zaby] ma’nâsına, yüksek dağlara su’ûd eylediği için. Ve bir dağın ismidir. Ve yedi mevzi’in adıdır. Ve 'Âkil b. el-Bukeyr b. 'Abduyâleyl ashâbdandır, mukaddemâ ismi غَافِلٌ [gâfil] olmakla Nebiyy-i ekrem sallallâhu 'aleyhi ve sellem hazretleri tahvîl ve 'Âkıl ile tesmiye buyurdular.

اَلْعَقَلُ [el-'akal] (fethateynle) Deve zikr olunan sıfat üzere olmak. Ve İbnu’s-Sikkît eyitti: عَقْلٌ ['akl] ayaklar bir mertebede taşrasına buruk olmaktır ki yürürken sinirleri birbirine dokuna ve bu mezmûmdur.

اَلْعَكْلُ [el-'akl] (شَكْلٌ [şekl] vezninde) Biriktirmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الشَّيْءَ عَكْلًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا جَمَعَهُ Ve develeri öteden beri toplayıp sürmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْإِبِلَ إِذَا حَازَهَا وَسَاقَهَا Ve devenin bilekçelerini ip ile kollarına bağlamak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْبَعِيرَ إِذَا شَدَّ رُسْغَ يَدَيْهِ إِلَى عَضُدِهِ بِحَبْلٍ Ve bir husûsta kendi karîha ve re’yinden söz söyleyip hükm eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فِي الْأَمْرِ إِذَا قَالَ فِيهِ بِرَأْيِهِ Ve bir nesne çepreşik müştebih olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ عَلَيْهِ الْأَمْرُ إِذَا الْتَبَسَ Ve bir nesne hakkında kendi firâsetiyle zann ve tahmîn eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ بِرَأْيِهِ إِذَا حَدَسَ Ve bir adamı habs eylemek, 'alâ-kavlin yere yıkmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فُلَانًا إِذَا حَبَسَهُ أَوْ صَرَعَهُ Ve metâ’ı birbiri üzerine istif eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْمَتَاعَ إِذَا نَضَّدَ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ Ve ölmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فُلَانٌ إِذَا مَاتَ Ve bir husûsta çalışıp çabalamak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فِي الْأَمْرِ إِذَا جَدَّ

اَلْعَقَلُ [el-'akal] (fethateynle) Topuk çalar gibi dizleri birbirine çarpılıp sürünmek ma’nâsınadır ki za’ftan neş’et eder yâhûd ayakları doğru olmayıp taşraya doğru buruk ve dürük olmak ma’nâsınadır ki at kısmında olursa ona it elli ta’bîr ederler; yukâlu: عَقِلَ الْبَعِيرُ عَقَلًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ وَهُوَ اصْطِكَاكُ الرُّكْبَتَيْنِ أَوِ الْتِوَاءٌ فِي الرِّجْلَيْنِ

(a. i. c. : ukul) : akıl, us.

(a. i.) : (bkz. : akl).

ismin sarfta mübeyyen envâı. Terkîblerinin ikinci cüz’üne ba:

vulg. akıl, s. (pl. عقول) 1. Reason, intelligence. 2. Wisdom; discernment; discretion. 3. The mind; comprehension. 4. The memory. 5. An idea; a thought; an opinion. 6. Prudence. 7. Years, or a state of discretion and maturity.