اَلْعَقْلُ [el-'akl] ('ayn’ın fethi ve kâf’ın sükûnuyla) İnsânla kâ’im bir nesnedir ki insânı nâ-şâyeste nesnelerden hacr edip nehy eyler. Ve عَقْلٌ ['akl] Masdar dahi gelir, bir nesneyi idrâk etmek ma’nâsına.

اَلْعُقُلُ [el-'ukul] (zammeteynle) Cem’i, diz bağları ma’nâsına.

اَلْعَكْلُ [el-'akl] (شَكْلٌ [şekl] vezninde) Biriktirmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الشَّيْءَ عَكْلًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا جَمَعَهُ Ve develeri öteden beri toplayıp sürmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْإِبِلَ إِذَا حَازَهَا وَسَاقَهَا Ve devenin bilekçelerini ip ile kollarına bağlamak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْبَعِيرَ إِذَا شَدَّ رُسْغَ يَدَيْهِ إِلَى عَضُدِهِ بِحَبْلٍ Ve bir husûsta kendi karîha ve re’yinden söz söyleyip hükm eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فِي الْأَمْرِ إِذَا قَالَ فِيهِ بِرَأْيِهِ Ve bir nesne çepreşik müştebih olmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ عَلَيْهِ الْأَمْرُ إِذَا الْتَبَسَ Ve bir nesne hakkında kendi firâsetiyle zann ve tahmîn eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ بِرَأْيِهِ إِذَا حَدَسَ Ve bir adamı habs eylemek, 'alâ-kavlin yere yıkmak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فُلَانًا إِذَا حَبَسَهُ أَوْ صَرَعَهُ Ve metâ’ı birbiri üzerine istif eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ الْمَتَاعَ إِذَا نَضَّدَ بَعْضَهُ عَلَى بَعْضٍ Ve ölmek ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فُلَانٌ إِذَا مَاتَ Ve bir husûsta çalışıp çabalamak ma’nâsınadır; yukâlu: عَكَلَ فِي الْأَمْرِ إِذَا جَدَّ

اَلْعَقْلُ [el-'akl] ('ayn’ın fethi ve kâf’ın sükûnuyla) İnsânla kâ’im bir nesnedir ki insânı nâ-şâyeste nesnelerden hacr edip nehy eyler. Ve عَقْلٌ ['akl] Masdar dahi gelir, bir nesneyi idrâk etmek ma’nâsına.

vulg. akıl, s. (pl. عقول) 1. Reason, intelligence. 2. Wisdom; discernment; discretion. 3. The mind; comprehension. 4. The memory. 5. An idea; a thought; an opinion. 6. Prudence. 7. Years, or a state of discretion and maturity.

اَلْعَاقِلُ [el-'âkil] عَقْلٌ ['akl] ve مَعْقُولٌ [ma’kûl]den ism-i fâ’ildir, sâhib-i ‘akl kimseye denir; cem’i عُقَلَاءُ [‘ukalâ’] ve عُقَّالٌ [‘ukkâl] gelir, رُمَّانٌ [rummân] vezninde. Bunun عُقَلَاءُ [‘ukalâ’] üzere cem’lenmesi vech-i mezkûr üzere bâb-ı râbi’den dahi vürûduna mebnîdir, zîrâ فُعَلَاءُ [fu’alâ’] vezninde cem’ فَعِيلٌ [fa’îl] bünyesine mahsûstur ve mü’ellife göre nevâdirdendir. Ve عَاقِلٌ ['âkil] Geyiğe ve ceyrana denir, ظَبْيٌ [zaby] ma’nâsına, yüksek dağlara su’ûd eylediği için. Ve bir dağın ismidir. Ve yedi mevzi’in adıdır. Ve 'Âkil b. el-Bukeyr b. 'Abduyâleyl ashâbdandır, mukaddemâ ismi غَافِلٌ [gâfil] olmakla Nebiyy-i ekrem sallallâhu 'aleyhi ve sellem hazretleri tahvîl ve 'Âkıl ile tesmiye buyurdular.

(a. i. c. : ukul) : akıl, us.

(a. i.) : (bkz. : akl).

ismin sarfta mübeyyen envâı. Terkîblerinin ikinci cüz’üne ba:

اَلْعَقَلُ [el-'akal] (fethateynle) Deve zikr olunan sıfat üzere olmak. Ve İbnu’s-Sikkît eyitti: عَقْلٌ ['akl] ayaklar bir mertebede taşrasına buruk olmaktır ki yürürken sinirleri birbirine dokuna ve bu mezmûmdur.