s. pl. of عجلە 1. Carts, wagons. 2. Wheels, sheaves of pulleys, etc.

s. (fem. عجلە; pl. عجلە, عوجل, اعجال) A calf.

اَلْعَجِلُ [el-'acil] (كَتِفٌ [ketif] ve نَدُسٌ [nedus] veznlerinde) ve اَلْعَجْلَانُ [el-'aclân] (عَطْشَانُ ['atşân] vezninde) ve اَلْعَاجِلُ [el-'âcil] ve اَلْعَجِيلُ [el-'acîl] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) Meşrebi ivegen olan adama denir. عَجْلَانُ ['aclân] lafzının cem’i عَجَالَى ['acâlâ] gelir 'ayn’ın fethi ve عُجَالَى ['ucâlâ] gelir 'ayn’ın zammıyla. Ve عَجْلَانُ ['aclân] ve عَجِيلٌ ['acîl]in cem’leri عِجَالٌ ['icâl] gelir 'ayn’ın kesriyle. Ve عَجْلَانُ [‘aclân] Şehr-i şa’bâna ıtlâk olunur, çabuk gelip gittiğine binâ’en, zîrâ âhirinde savm-ı müfâcî olmakla o hayâlle ezhânda serî’ü’l-inkızâ’ olarak cilve eder, husûsan tiryâkîlerin vicdânlarında hafta kadar hükmü olur. Ve عَجْلَانُ ['Aclân] A’lâm-ı nâstandır.

a. For عجائب عجب، For عجیب العجایب .

اَلْعِجْلُ [el-'icl] ('ayn’ın kesriyle) ve اَلْعِجَّوْلُ [el-'iccevl] (سِنَّوْرٌ [sinnevr] vezninde) Erkek buzağıya denir. Sânînin cem’i عَجَاجِيلُ ['acâcîl] gelir.

اَلْعَجَلُ [el-'acel] ve اَلْعَجَلَةُ [el-acelet] (fethateynle) İsmlerdir, ivmeğe ve ivecenliğe denir ki bir nesneyi vaktinden mukaddem taleb ve taharrî eylemekten 'ibârettir; onun için mezmûmdur; yukâlu: إِخْتَلَّ أَمْرُهُ مِنَ الْعَجَلِ وَالْعَجَلَةِ أَيِ السُّرْعَةِ Ve عَجَلٌ ['acel] ve عَجَلَةٌ ['acelet] Masdar olur, ivmek ma’nâsına; yukâlu: عَجِلَ الرَّجُلُ عَجَلًا وَعَجَلَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَسْرَعَ Ve عَجَلٌ ['acel] Balçığa yâhûd siyâh ve müte’affin balçığa denir, حَمْأَةٌ [hame’t] ma’nâsına. Mütercim der ki ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ﴾ kerîmesinde ba’zılar bununla tefsîr edip lâkin Râgib ba’de’t-tezyîf dedi ki belki murâd 'acele ve sür’at ma’nâsınadır, ‘acele ve kıllet-i sabr u sebât insânın lâzım-ı mâhiyyeti olmakla gûyâ ki ondan mahlûk olmuştur, niteki خُلِقَ زَيْدٌ مِنَ الْكَرَمِ derler, fart-ı mübâlagayı mutazammındır. Ve ba’zılar bunda kalb var dediler. خُلِقَ الْعَجَلُ مِنَ الْإِنْسَانِ ile te’vîl eylediler, gûyâ ki ‘acele insânın tabâyi’-i mecbûlesinden bir tabî’at ve ahlâkından bir cüz’ olduğuna tenbîh nüktesine mebnîdir. Ve balçığa عَجَلٌ ['acel] ıtlâkı sür’at ma’nâsındandır ki hemân toprak suyu gördüğü gibi mütetayyin olur.

iz. ar. Sığır yavrusu, buzağı. n.

(a. i.) : erkek buzağı, dana.

اَلْعَجَلُ [el-'acel] ve اَلْعَجَلَةُ [el-acelet] (fethateynle) İsmlerdir, ivmeğe ve ivecenliğe denir ki bir nesneyi vaktinden mukaddem taleb ve taharrî eylemekten 'ibârettir; onun için mezmûmdur; yukâlu: إِخْتَلَّ أَمْرُهُ مِنَ الْعَجَلِ وَالْعَجَلَةِ أَيِ السُّرْعَةِ Ve عَجَلٌ ['acel] ve عَجَلَةٌ ['acelet] Masdar olur, ivmek ma’nâsına; yukâlu: عَجِلَ الرَّجُلُ عَجَلًا وَعَجَلَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَسْرَعَ Ve عَجَلٌ ['acel] Balçığa yâhûd siyâh ve müte’affin balçığa denir, حَمْأَةٌ [hame’t] ma’nâsına. Mütercim der ki ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ﴾ kerîmesinde ba’zılar bununla tefsîr edip lâkin Râgib ba’de’t-tezyîf dedi ki belki murâd 'acele ve sür’at ma’nâsınadır, ‘acele ve kıllet-i sabr u sebât insânın lâzım-ı mâhiyyeti olmakla gûyâ ki ondan mahlûk olmuştur, niteki خُلِقَ زَيْدٌ مِنَ الْكَرَمِ derler, fart-ı mübâlagayı mutazammındır. Ve ba’zılar bunda kalb var dediler. خُلِقَ الْعَجَلُ مِنَ الْإِنْسَانِ ile te’vîl eylediler, gûyâ ki ‘acele insânın tabâyi’-i mecbûlesinden bir tabî’at ve ahlâkından bir cüz’ olduğuna tenbîh nüktesine mebnîdir. Ve balçığa عَجَلٌ ['acel] ıtlâkı sür’at ma’nâsındandır ki hemân toprak suyu gördüğü gibi mütetayyin olur.

اَلْعِجَالَةُ [el-'icâlet] ('ayn’ın kesri ve zammıyla) ve اَلْعُجْلُ [el-'ucl] ve اَلْعُجْلَةُ [el-'uclet] ('ayn’ların zammıyla) 'Acele ile tertîb olunan şey’e denir, ta’âm-ı mâ-hazarı gibi; kâle’ş-şârih ve minhu kavluhum: اَلتَّمْرُ عِجَالَةُ الرَّاكِبِ وَعُجْلُهُ وَعُجْلَتُهُ Ya’nî “Dâbbesine rükûb edip bir semte gidecek adam için hurmâ ta’âm-ı mâ-hazardır” ki onun için meks eylemek iktizâ eylemez. Ve fi’l-mesel: “اَلثَّيِّبُ عِجَالَةُ الرَّاكِبِ” Bu mesel sehlü’l-husûl olan nesnede darb olunur. Ve عِجَالَةٌ ['icâlet] (kezâlik 'ayn’ın kesri ve zammıyla) ve إِعْجَالَةٌ [i’câlet] (hemze-i meksûre ile) ve عُجْلٌ ['ucl] ve عُجْلَةٌ ['uclet] ('ayn’ların zammıyla) Sağım vaktinden mukaddem çobanın otlakta kendi yâ gayrı için sağdığı leben-i kalîle ıtlâk olunur; tekûlu: سَقَانَا عِجَالَةً وَإِعْجَالَةً وَعُجْلًا وَعُجْلَةً وَهِيَ اللَّبَنُ الَّذِي يُعَجِّلُ الْحَالِبُ لِنَفْسِهِ أَوْ لِغَيْرِ فِي الرَّعْيِ مِنْ لَبَنٍ يَسِيرٍ