اَلْعَجَلُ [el-'acel] ve اَلْعَجَلَةُ [el-acelet] (fethateynle) İsmlerdir, ivmeğe ve ivecenliğe denir ki bir nesneyi vaktinden mukaddem taleb ve taharrî eylemekten 'ibârettir; onun için mezmûmdur; yukâlu: إِخْتَلَّ أَمْرُهُ مِنَ الْعَجَلِ وَالْعَجَلَةِ أَيِ السُّرْعَةِ Ve عَجَلٌ ['acel] ve عَجَلَةٌ ['acelet] Masdar olur, ivmek ma’nâsına; yukâlu: عَجِلَ الرَّجُلُ عَجَلًا وَعَجَلَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَسْرَعَ Ve عَجَلٌ ['acel] Balçığa yâhûd siyâh ve müte’affin balçığa denir, حَمْأَةٌ [hame’t] ma’nâsına. Mütercim der ki ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ﴾ kerîmesinde ba’zılar bununla tefsîr edip lâkin Râgib ba’de’t-tezyîf dedi ki belki murâd 'acele ve sür’at ma’nâsınadır, ‘acele ve kıllet-i sabr u sebât insânın lâzım-ı mâhiyyeti olmakla gûyâ ki ondan mahlûk olmuştur, niteki خُلِقَ زَيْدٌ مِنَ الْكَرَمِ derler, fart-ı mübâlagayı mutazammındır. Ve ba’zılar bunda kalb var dediler. خُلِقَ الْعَجَلُ مِنَ الْإِنْسَانِ ile te’vîl eylediler, gûyâ ki ‘acele insânın tabâyi’-i mecbûlesinden bir tabî’at ve ahlâkından bir cüz’ olduğuna tenbîh nüktesine mebnîdir. Ve balçığa عَجَلٌ ['acel] ıtlâkı sür’at ma’nâsındandır ki hemân toprak suyu gördüğü gibi mütetayyin olur.

اَلْعَجِلُ [el-'acil] (كَتِفٌ [ketif] ve نَدُسٌ [nedus] veznlerinde) ve اَلْعَجْلَانُ [el-'aclân] (عَطْشَانُ ['atşân] vezninde) ve اَلْعَاجِلُ [el-'âcil] ve اَلْعَجِيلُ [el-'acîl] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) Meşrebi ivegen olan adama denir. عَجْلَانُ ['aclân] lafzının cem’i عَجَالَى ['acâlâ] gelir 'ayn’ın fethi ve عُجَالَى ['ucâlâ] gelir 'ayn’ın zammıyla. Ve عَجْلَانُ ['aclân] ve عَجِيلٌ ['acîl]in cem’leri عِجَالٌ ['icâl] gelir 'ayn’ın kesriyle. Ve عَجْلَانُ [‘aclân] Şehr-i şa’bâna ıtlâk olunur, çabuk gelip gittiğine binâ’en, zîrâ âhirinde savm-ı müfâcî olmakla o hayâlle ezhânda serî’ü’l-inkızâ’ olarak cilve eder, husûsan tiryâkîlerin vicdânlarında hafta kadar hükmü olur. Ve عَجْلَانُ ['Aclân] A’lâm-ı nâstandır.

Acele. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; sürat.

اَلْعَجَلُ [el-'acel] ve اَلْعَجَلَةُ [el-acelet] (fethateynle) İsmlerdir, ivmeğe ve ivecenliğe denir ki bir nesneyi vaktinden mukaddem taleb ve taharrî eylemekten 'ibârettir; onun için mezmûmdur; yukâlu: إِخْتَلَّ أَمْرُهُ مِنَ الْعَجَلِ وَالْعَجَلَةِ أَيِ السُّرْعَةِ Ve عَجَلٌ ['acel] ve عَجَلَةٌ ['acelet] Masdar olur, ivmek ma’nâsına; yukâlu: عَجِلَ الرَّجُلُ عَجَلًا وَعَجَلَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَسْرَعَ Ve عَجَلٌ ['acel] Balçığa yâhûd siyâh ve müte’affin balçığa denir, حَمْأَةٌ [hame’t] ma’nâsına. Mütercim der ki ﴿خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ﴾ kerîmesinde ba’zılar bununla tefsîr edip lâkin Râgib ba’de’t-tezyîf dedi ki belki murâd 'acele ve sür’at ma’nâsınadır, ‘acele ve kıllet-i sabr u sebât insânın lâzım-ı mâhiyyeti olmakla gûyâ ki ondan mahlûk olmuştur, niteki خُلِقَ زَيْدٌ مِنَ الْكَرَمِ derler, fart-ı mübâlagayı mutazammındır. Ve ba’zılar bunda kalb var dediler. خُلِقَ الْعَجَلُ مِنَ الْإِنْسَانِ ile te’vîl eylediler, gûyâ ki ‘acele insânın tabâyi’-i mecbûlesinden bir tabî’at ve ahlâkından bir cüz’ olduğuna tenbîh nüktesine mebnîdir. Ve balçığa عَجَلٌ ['acel] ıtlâkı sür’at ma’nâsındandır ki hemân toprak suyu gördüğü gibi mütetayyin olur.

الى acele etmek.

Çabuk, hızlı. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; , süratli, seri.

Acele etmek, acele ettirmek, peşin ödemek, hızlandırmak, çabuklaştırmak. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; süratle yapmak, ivdirmek, hızlanmak, süratlenmek, telaşa düşürmek, çabucak getirmek, yapılacak işi öne almak.

(a. i.) : erkek buzağı, dana.

Buzağı, dana. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; tosun, hayb. dana.

iz. ar. Sığır yavrusu, buzağı. n.