اَلصَّدَرُ [es-sadar] (fethateynle) İsmdir, sudan yâhûd şehrden dönme ma’nâsında; tekûlu: صَدَرْتُ عَنِ الْمَاءِ وَعَنِ الْبِلَادِ Ve fi’l-meseli: “تَرَكْتُهُ عَلَى مِثْلِ لَيْلَةِ الصَّدَرِ” يَعْنِي حِينَ صَدَرَ النَّاسُ مِنْ حَجِّهِمْ

اَلصَّدْرُ [es-sadr] (sâd’ın fethi ve dâl’ın sükûnuyla) Göğüs, sîne ma’nâsına.

iz. ar. cm: sudûr. 1. Göğüs, sîne, ber: sadrını birkaç nişanla tezyîn etmiş idi; علت صدر illet-i sadr = göğüs hastalığı. 2. Yürek, kalp, hâtır: ilim sutûrda değil sudûrdadır; sadra şifâ verecek bir haber, bir cevap yoktur. 3. Her şeyin önü, başı, ilerisi, en âlî ve refî‘ mahal: sadra geçmek; sadrda kurulmak. [odanın baş tarafında oturmaya mahsus olan “sedir” dahi bundan galattır. ba: سدیر sedir.] 4. Baş, reis, en âlî makamda bulunan: sadr-ı a‘zam, sadr-ı âlî = vüzerâ ve vükelânın başı; Sadr-ı Anadolu = Anadolu Kazaskeri; Sadr-ı Rûm = Rûmeli Kazaskeri. 5. [“sadr-ı a‘zam”dan muhaffef] Devlet-i Osmâniye’de reis-i vükelâ, vekîl-i mutlak-ı hazret-i pâdişâhî: sadr-ı lâhık, sadr-ı sâbık, sadr-ı esbâk.

s. (pl. صدور) 1. The upper, front, fore part of any thing. 2. The breast, chest. 3. The heart or mind. 4. The beginning of any thing, the exordium of an address. 5. The first foot of a distich. 6. The seat of precedence in an assembly. Hence, 7. Presidency. 8. A chief minister or judge.

اَلصَّدَرُ [es-sader] (fethateynle) Rücû’ ma’nâsına olan صَدَرٌ [sader]den ismdir, dönüş ve dönmek hâletine denir; طَوَافُ الصَّدَرِ [tavâfu’s-sader] bu ma’nâdandır. Ve صَدَرٌ [sader] Eyyâm-ı nahrdan yevm-i râbi’e ıtlâk olunur ki huccâc semt-i emâkinlerine ric’at ederler. Ve صَدَرٌ [sader] صَادِرٌ [sâdir] kelimesinden ism-i cem’ olur, رَاجِعِينَ [râci’în] ma’nâsına.

Göğsünden rahatsız olmak.

Göğüs, başlangıç, reis, başkan, ön, bölüm, birinci mısra, şef, başlangıç noktası, ön kısım, komutan, ilk zamanlar, önceleri. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; meme, bağır, ön taraf, sine, ilk aşama, koyun, yüz, birinci evre, köken, göğüsle giyilen elbise arası, kalp, döş, ön, bağıntı.

(a. i. c. : sudur) : 1) göğüs. (bkz. : ber, sfne). 2) yürek. 3) herşeyin önü, başı, ilerisi, en yukarı, en baş. 4) oturulacak en iyi yer. 5) baş, başkan, (bkz. : reis). 6) kazasker. 7) sadrâzam sözünün kısaltılmışı.

Göndermek, ihraç etmek, önsöz yazmak. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; (kitabı) yayınlamak, (kitaba) ön söz yazmak, öncelik tanımak, dışsatım yapmak, öne koymak, yollamak, öne almak, yaymak, salmak, (filmi) gösterime sokmak, (haber) duyurmak, bildirmek, ilan etmek, yayınlamak, piyasaya sürmek, satışa çıkarmak, piyasaya çıkarmak, mecliste merkeze yerleştirmek, kitabı yayınlamak.

اَلصَّدْرُ [es-sadr] (sâd’ın fethi ve dâl’ın sükûnuyla) Her şey’in mukaddeminin a’lâsına ve evveline denir ki baş tarafının ve üst cânibinin fâtihası ve ibtidâsı mebde’inden 'ibârettir; ve minhu yukâlu: صَدْرُ النَّهَارِ ve صَدْرُ الصّْيفِ ve yukâlu: أَخَذَ الْأَمْرَ بِصَدْرِهِ أَيْ بِأَوَّلِهِ Ve mutlakan bir adamın muvâcehesine gelen şey’e ıtlâk olunur ki o dahi baş tarafı olur. Ve صَدْرُ السَّهْمِ [sadru’s-sehm] okun vasatından öte inceldiği yerine doğru ıtlâk olunur, zîrâ atıldıkta orası mütekaddim olur. Ve صَدْرٌ [sadr] Ehl-i 'arûz ‘indinde ‘arûzda vâki’ فَاعِلُنْ [fâ’ilun] cüz’ünün elifini hazf eylemekten ‘ibârettir. Ve صَدْرُ الْإِنْسَانِ [sadru’l-insân] câriha-i ma’hûdedir ki göğüs ta’bîr olunur ve bu müzekkerdir. Ve bir nesneden bir bölüğe ve bir tâ’ifeye de صَدْرٌ [sadr] ıtlâk olunur; tekûlu: أَخَذْتُ صَدْرًا مِنْهُ أَيْ طَائِفَةً Ve صَدْرٌ [sadr] Masdar olur, rücû’ eylemek ma’nâsına. مَصْدَرٌ [masdar] dahi bu ma’nâyadır ki masdar-ı mîmîdir; yukâlu: صَدَرَ عَنْهُ صَدْرًا وَمَصْدَرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي إِذَا رَجَعَ Bundan ism صَدَرٌ [sader]dir fethateynle ve minhu طَوَافُ الصَّدَرِ Ve صَدْرٌ [sadr] Müte’addî olur, ircâ’ ma’nâsına; yukâlu: صَدَرَ الرَّجُلُ غَيْرَهُ إِذَا أَرْجَعَهُ Ve bir kimsenin göğüsüne dokunmak yâ vurmak ma’nâsınadır; yukâlu: صَدَرَ فُلاَنًا إِذَا أَصَابَ صَدْرَهُ Ve bir adamın göğüsü ağrımak ma’nâsınadır; yukâlu: صُدِرَ الرَّجُلُ عَلَى بِنَاءِ الْمَجْهُولِ إِذَا شَكَى صَدْرَهُ وَمِنْهُ الْمَصْدُورُ