i. fa. [ar. شمس şems = güneş. — fa. سپر siper = kalkan] 1. Yüzü güneşten muhâfazaya mahsus beyaz bezden ma‘mûl bir nevi başlık. 2. Şapka siperi.

Ebû 'Alî, Tezkire’sinde عَبْدُ شَمْس ['Abdu şems] lafzında شَمْسٌ [şems]in ta’rîf ve te’nîs 'illetlerine mebnî 'adem-i insirâfını tansîs eylemiştir, zîrâ şems-i semâya 'ibâdet eder olmalarıyla عَبْدٌ ['abd] ona muzâf oldu. Nisbetinde عَبْشَمِيٌّ ['Abşemiyy] denir ki menhûttur. Ammâ عَبْشَمْسُ ['Abşems] ki İbn Sa’d b. Zeyd-i Menât’tır, bunun aslı عَبُّ شَمْسٍ dir, حَبُّ شَمْسٍ ma’nâsına ki ضِيَاءُ شَمْسٍ demektir, 'ayn hâ’dan mübeddeledir, niteki حَبُّ قُرٍّ lafzında ki gökten yağan doluya denir, عَبُّ قُرٍّ derler ve gâhca tahfîf olunur yâhûd aslı عَبْءُ شَمْسٍ idi hemze ile ki نَظِيرُ شَمْسٍ demektir. Şârih der ki Misbâh’ın beyânına göre عَبْدُ شَمْسٍ lafzı te’nîs ve 'alemiyyet ve mu’arref bi’l-lâm’dan 'adl sebebleriyle gayr-i munsarıftır. İntehâ. Ve عيْنُ شَمْسٍ [‘Aynu Şems] Mısır’da Matariyye’de bir mevzi’ adıdır ki şecer-i belesânın menbit-i evvelidir. Ve شَمْسٌ [şems] Masdar olur, gündüz güneşli olmak ma’nâsına; tekûlu: شَمَسَ يَوْمُنَا وَشَمِسَ شَمْسًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ وَالثَّانِي وَالرَّابِعِ إِذَا صَارَ ذَا شَمْسٍ Ve bir kimseye husûmet izhâr eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: شَمَسَ لِفُلاَنٍ إِذَا أَبْدَى لَهُ الْعَدَاوَةَ

Gün açık olmak, güneşli olmak.

sıf. fa. [ar. شمس şems = güneş. — fa. آباد âbâd = bir şeyin çok bulunduğu yer.] Güneşi çok, güneşe pek ma‘rûz: şemsâbâd bir hâne: o sıradaki yalılar şems-âbâddır.

Güneş alan, güneşli.

Güneşe bırakmak, güneşletmek, papazdan bir alt derecede din adamı olmak, kurutmak için güneşe koymak.

Güneş. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; (müe.) [cogul] شُمُوسٌ güneş, güneşin sıcaklığı, güneşli yer.

(a. i. c. : şumûs) : 1) Güneş. (bkz ; Âftâb, Horşîd, Mihr). Grûb-i Şems : Güneşin batması. Tulû-i Şems : Güneşin doğması. Ke-s-Şems : Güneş gibi. Şems ü Kamer : Güneşle Ay. Şems-i Münir : parlak Güneş. 2) müz. Türk müziğinin birkaç asırlık bir mürekkep makamı olup zamanımıza kalmış numunesi yoktur.

Gün açık olmak, güneşli olmak, (hayvan) inatçı olmak, isyan etmek, (hayvan) yürümemek.

iz. ar. cm: şümûs. [Arabîde müennes-i semâ‘îdir.] Güneş, gün, âftâb, hurşîd: شمس و قمر şems u kamer = ayla güneş; طلوع شمس tulû‘-ı şems = gün doğusu; غروب شمس gurûb-i şems = gün batısı.