رِجَلٌ [Ricel] (عِنَبٌ ['ineb] vezninde) Yemâme’de bir mevzi’dir.

اَلرِّجْلُ [er-ricl] (râ’nın kesriyle) Topuktan aşağı ayağa denir, قَدَمٌ [kadem] ma’nâsına, 'alâ-kavlin uyluğun dibinden ki kalça başıdır, aşağı tabana varınca ıtlâk olunur; cem’i أَرْجُلٌ [ercul] gelir, أَفْلُسٌ [eflus] vezninde. Ve 'Arablar هُوَ قَائِمٌ عَلَى رِجْلٍ derler, bir emr-i 'azîm tahaddüs ve isâbet eyledikte kat’â mütegayyir ve müte’essir olmayıp ona mukâvemete ibtidâr eder diyecek yerde. Ve رِجْلٌ [ricl] Bir nesnenin bir bölüğüne ıtlâk olunur; yukâlu: هُوَ رِجْلٌ مِنْهُ أَيْ طَائِفَةٌ Ve tulumun yarısına kadar dolu şarâb ve zeyt makûlesine ıtlâk olunur. Ve çekirke sürbesine denir; bunun lafzından müfredi yoktur, niteki عَانَةٌ ['ânet] gibi ki hımâr hergelesine denir ve خَيْطٌ [hayt] gibi ki devekuşu sürüsüne denir ve صِوَارٌ [sivâr] gibi ki sığır sürüsüne denir; cem’i أَرْجَالٌ [ercâl]dir. Ve رِجْلٌ [ricl] Ayak donunun paçasına denir. Ve bir nesnede olan hisse ve nasîbe ıtlâk olunur; yukâlu: لَهُ رِجْلٌ فِيهِ أَيْ سَهْمٌ Ve çok uyuyan uykucu adama ıtlâk olunur, نَؤُومٌ [ne’ûm] ma’nâsına. Ve yazısız sâde kâgıda denir. Ve fakr u fâka ve bü’s ve şiddet ma’nâsına müsta’meldir. Ve insân necisine denir, kâzûre ma’nâsına. Ve 'askere ıtlâk olunur. Ve sebk ve takaddüm ma’nâsına müsta’meldir; tekûlu: اَلرِّجْلُ لِي أَيِ التَّقَدُّمُ Bu ma’nâlarda cem’i أَرْجَالٌ [ercâl]dir. Ve رِجْلٌ [ricl] Bir adamın 'ahd ve zamânına ıtlâk olunur, hayâtı tasavvuruna mebnîdir; yukâlu: كَانَ ذَلِكَ عَلَى رِجْلِ فُلَانٍأَيْ فِي حَيَاتِهِ وَعَلَى عَهْدِهِ

اَلرَّاجِلُ [er-râcil] ve اَلرَّجُلُ [er-recul] (نَدُسٌ [nedus] vezninde) ve اَلرَّجِلُ [er-recil] (كَتِفٌ [ketif] vezninde) ve اَلرَّجِيلُ [er-recîl] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) ve اَلرَّجْلُ [er-recl] (شَكْسٌ [şeks] vezninde) ve اَلرَّجْلَانُ [er-reclân] (سَحْبَانُ [sahbân] vezninde) Piyâde adama denir. رَاجِلٌ [râcil]in cem’i رِجَالٌ [ricâl] gelir, قَائِمٌ [kâ’im] ve قِيَامٌ [kiyâm] gibi ve رَجَّالَةٌ [reccâlet] gelir râ’nın fethi ve cîm’in teşdîdiyle ve رُجَّالٌ [ruccâl] gelir, رُمَّانٌ [rummân] vezninde ve رُجَالَى [rucâlâ] gelir râ’nın zammı ve cîm’in tahfîfiyle ve رَجَالَى [recâlâ] gelir râ’nın fethiyle ve رَجْلَى [reclâ] gelir, سَكْرَى [sekrâ] vezninde. Bunun üçü de رَجْلَانُ [reclân] lafzının cem’idir. Ve رُجْلَانٌ [ruclân] gelir râ’nın zammıyla, رَاكِبٌ [râkib] ve رُكْبَانٌ [rukbân] gibi ve رُجْلَةٌ [ruclet] gelir râ’nın zammıyla ve رِجْلَةٌ [riclet] gelir râ’nın kesriyle ve أَرْجِلَةٌ [ercilet] gelir, رَغِيفٌ [regîf] ve أَرْغِفَةٌ [ergifet] gibi ve أَرَاجِلُ [erâcil] ve أَرَاجِيلُ [erâcîl] gelir.

اَلرَّجُلُ [er-recul] (râ’nın fethi ve cîm’in zammı ve tahfîfen sükûnuyla) Ma’lûmdur ki nev’-i insândan ancak bülûg ve şebâbiyyet kertesine varmış erkeğe denir, etfâl ve sıbyâna ıtlâk olunmaz, Fârisîde merdüm ve Türkîde er kişi ta’bîr olunur, ‘alâ-kavlin tevellüd eylediği sâ’atte رَجُلٌ [recul] ıtlâk olunur; musaggarında رُجَيْلٌ [ruceyl] denir ve رُوَيْجِلٌ [ruveycil] denir gayr-i kıyâs üzere. Ve رَجُلٌ [recul] Çok cimâ’ eden adama ıtlâk olunur; yukâlu: هُوَ رَجُلٌ أَيْ كَثِيرُ الْجِمَاعِ Ve piyâdeye denir, رَاجِلٌ [râcil] ma’nâsına. Ve kâmil ve mürû’eti tâmm adama ıtlâk olunur; yukâlu: هَذَا رَجُلٌ فِي الرِّجَالِ أَيْ كَامِلٌ Ve رَجُلٌ [recul] kelimesinin cem’i رِجَالٌ [ricâl] ve رِجَالَاتٌ [ricâlât] gelir râ’nın kesriyle ve رَجْلَةٌ [reclet] gelir râ’nın fethi ve cîm’in sükûnuyla ve رِجَلَةٌ [ricelet] gelir, عِنَبَةٌ ['inebet] vezninde ve مَرْجَلٌ [mercel] gelir mîm’in ve cîm’in fethiyle ve أَرَاجِلُ [erâcil] gelir, أَرَاذِلُ [erâzil] vezninde ve mü’ennesinde رَجُلَةٌ [reculet] denir hâ’yla.

اَلرَّاجِلُ [er-râcil] ve اَلرَّجُلُ [er-recul] (نَدُسٌ [nedus] vezninde) ve اَلرَّجِلُ [er-recil] (كَتِفٌ [ketif] vezninde) ve اَلرَّجِيلُ [er-recîl] (أَمِيرٌ [emîr] vezninde) ve اَلرَّجْلُ [er-recl] (شَكْسٌ [şeks] vezninde) ve اَلرَّجْلَانُ [er-reclân] (سَحْبَانُ [sahbân] vezninde) Piyâde adama denir. رَاجِلٌ [râcil]in cem’i رِجَالٌ [ricâl] gelir, قَائِمٌ [kâ’im] ve قِيَامٌ [kiyâm] gibi ve رَجَّالَةٌ [reccâlet] gelir râ’nın fethi ve cîm’in teşdîdiyle ve رُجَّالٌ [ruccâl] gelir, رُمَّانٌ [rummân] vezninde ve رُجَالَى [rucâlâ] gelir râ’nın zammı ve cîm’in tahfîfiyle ve رَجَالَى [recâlâ] gelir râ’nın fethiyle ve رَجْلَى [reclâ] gelir, سَكْرَى [sekrâ] vezninde. Bunun üçü de رَجْلَانُ [reclân] lafzının cem’idir. Ve رُجْلَانٌ [ruclân] gelir râ’nın zammıyla, رَاكِبٌ [râkib] ve رُكْبَانٌ [rukbân] gibi ve رُجْلَةٌ [ruclet] gelir râ’nın zammıyla ve رِجْلَةٌ [riclet] gelir râ’nın kesriyle ve أَرْجِلَةٌ [ercilet] gelir, رَغِيفٌ [regîf] ve أَرْغِفَةٌ [ergifet] gibi ve أَرَاجِلُ [erâcil] ve أَرَاجِيلُ [erâcîl] gelir.

اَلرَّجَلُ [er-recel] (fethateynle) Bir adam piyâde olmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَجِلَ الرَّجُلُ رَجَلًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا لَمْ يَكُنْ لَهُ ظَهْرٌ يَرْكَبُهُ يَعْنِي فَيَمْشِي عَلَى قَدَمَيْهِ Ve dâbbenin bir ayağı böğrüne kadar sekil olmak ma’nâsınadır, niteki vasfı zikr olundu; yukâlu: رَجِلَتِ الدَّابَّةُ إِذَا كَانَ بَيَاضٌ فِي إِحْدَى رِجْلَيْهِ يَعْنِي إِلَى الْخَاصِرَةِ Ve devenin yavrusunu her kaçan dilerse anası emsin diye anasıyla salıvermeğe denir, kezâlik oğlak ve kuzu makûlesinde dahi isti’mâl olunur. Ve zikr olunan yavruya da رَجَلٌ [recel] ıtlâk olunur, ke-mâ se-yuzkeru; ve tekûlu’l-'Arabu: إِرْتَجِلْ رَجَلَكَ أَيْ عَلَيْكَ شَانَكَ فَأَلْزَمْهُ Ya’nî “Müseyyeb olan yavru hayvânlarını salıvermeyip bağla” demektir; dâ’imâ kendi hâl ve şânına mukayyed ve meşgûl olup umûrunu mazbût kıl, perîşân ve müseyyeb eyleme demekten kinâyedir. Ve saç ve sakala ne kıvırcık ve ne gevşek doğru olmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَجِلَ الشَّعْرُ إِذَا كَانَ بَيْنَ السُّبُوطَةِ وَالْجُعُودَةِ Ve bu ma’nâda vasf olur, ke-mâ se-yuzkeru. Ve öylesi saç sâhibine de ıtlâk olunur. Ve yılkı ve hergele içre müseyyeben salıverilmiş ata denir. Ve o resme at sürüsünde dahi isti’mâl olunur; vasf bi’l-masdar olmakla ifrâd ve cem’i müsâvîdir; yukâlu: فَرَسٌ رَجَلٌ أَيْ مُرْسَلٌ عَلَى الْخَيْلِ وَكَذَا خَيْلٌ رَجَلٌ ve yukâlu: بَاتَ الْحِصَانُ بِرَجَلِ الْخَيْلِ

iz. ar. cm: ricâl. 1. Bülûğa ermiş erkek adam, er. n. 2. mc. Ehil, muktedir: bu işin recülü değildir. ≡ cm. ileri gelenler, a‘yân = ricâl-i devlet, ecille-i ricâl-i devletten.

(a. i. c. : rical) : 1) ergin, yetişmiş erkek, insan. 2) ehil, becerikli, elinden iş gelir. recül-i hâssa, recül-i kâmil : bir kısım mânevi kuvvet sahipleri hakkında kullanılan bir tâbir. recül-ül-ankebût : zool. örümcek ayağı.

iz. ar. cm: ercül. Ayak, kadem, pay. n.

اَلرَّجْلُ [er-recl] (râ’nın fethi ve cîm’in sükûnuyla) Hatun veledini başından evvel ayakları çıkar olduğu hâlde doğurmak ma’nâsınadır ki ters doğurmak ta’bîr olunur; yukâlu: رَجَلَتِ الْمَرْأَةُ وَلَدَهَا رَجْلًا مِنَ الْبَابِ الْأَوَّلِ إِذَا وَضَعَتْهُ بِحَيْثُ خَرَجَتْ رِجْلَاهُ قَبْلَ رَأْسِهِ Ve رَجْلٌ [recl] شَكْسٌ [şeks] gibi vasf olur, ne kıvırcık ve ne düz doğru olan saça denir; fethateynle de lügattır ki zikr olundu, ke-mâ se-yuzkeru. Ve رَجْلٌ [recl] Yavruyu anasını dilediği vaktte emsin diye berâberce salıvermek ma’nâsınadır; yukâlu: رَجَلَ الْفَصِيلَ إِذَا أَرْسَلَهُ مَعَ أُمِّهِ لِيَرْضَعَ مَا شَاءَ Ve kuzu ve oğlak makûlesi anasını emmek ma’nâsınadır; yukâlu: رَجَلَ الْبَهْمُ أُمَّهُ إِذَا رَضَعَهَا Ve رَجْلٌ [recl] Saçı ne kıvırcık ve ne düz doğru olan adama denir; fethateynle de lügattır ki zikr olundu; cem’i أَرْجَالٌ [ercâl] ve رَجَالَى [recâlâ] gelir, سَكَارَى [sekârâ] vezninde; yukâlu: رَجُلٌ رَجْلُ الشَّعْرِ وَرَجَلُهُ أَيْ بَيْنَ السُّبُوطَةِ وَالْجُعُودَةِ Ve رَجْلٌ [recl] Aygır kısrağa aşmak ma’nâsınadır; yukâlu: رَجَلَ الْفَحْلُ عَلَى الْفَرَسِ إِذَا نَزَاهُ