iz. ar. Toprağı kazma, kazma ile yeri açma, eşeme: kuyu hafretmek, temellerin hafrı.

اَلْخَفَرُ [el-hafer] (hâ’nın ve fâ’nın fethiyle) ve اَلْخَفَارَةُ [el-hafâret] (سَفَارَةٌ [sefâret] vezninde) Pek utanmak ma’nâsınadır; yukâlu: خَفِرَتِ الْجَارِيَةُ خَفَرًا وَخَفَارَةً مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا اسْتَحْيَتْ شِدَّةَ الْحَيَاءِ

اَلْحَفَرُ [el-hafer] (fethateynle) Geniş kuyuya ıtlâk olunur, بِئْرٌ مُوَسَّعَةٌ ma’nâsına ve fâ’nın sükûnuyla lügattır. Ve kazılmış çukurdan çıkan toprağa denir; yukâlu: كَثُرَ الْحَفْرُ عَلَى الشَّطِّ أَيْ تُرَابُ الْحُفْرَةِ Cem’i أَحْفَارٌ [ahfâr] ve cem’ü’l-cem’i أَحَافِيرُ [ehâfîr] gelir. Ve حَفَرٌ [hafer] Dişlerin diplerinde hâdis olan sivilceler sebebiyle hudûs eden çürüklüğe yâhûd sarılığa denir; fâ’nın sükûnuyla da lügattır; yukâlu: فِي أَسْنَانِهِ حَفَرٌ وَحَفْرٌ أَيْ سُلاَقٌ بِأُصُولِهَا أَوْ صُفْرَةٌ Fi’li ânifen zikr olundu. Ve حَفَرٌ [hafer] Kûfe’de bir mevzi’ adıdır ki ona müte’ayyinân-ı ‘Arabdan ‘Amr b. Sa’d el-hafrî nâzil olur idi. Ve bunda hâ’yla حَفَرَةٌ [haferet] demek sahîh değildir. Ve حَفَرٌ [hafer] Mekke ile Basra meyânında bir mevzi’ adıdır. Ve حَفَرُ أَبِى مُوسَى [haferu Ebî Mûsâ] Basrâ’nın Mekke câddesinde vâki’ eşme kuyulara denir ki Ebû Mûsâ el-Eş’arî hafr ettirmiştir. Ve حَفَرُضَبَّةَ [haferu dabbet] Sevâcin nâhiyesinde bir niçe eşmelere ıtlâk olunur. Ve حَفَرُ سَعْدِ بْنِ زَيْدِ مَنَاةَ [haferu Sa’d b. Zeydi Menât] Dehnâ’ verâsında bir niçe eşmelerdir.

اَلْخَفْرُ [el-hafr] (حَفْرٌ [hafr] vezninde) Bir adama yasakçılık eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: خَفَرَهُ وَخَفَرَ بِهِ وَخَفَرَ عَلَيْهِ خَفْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي إِذَا أَجَارَهُ وَمَنَعَهُ وَآمَنَهُ Ve yasakçı yasak paha almak ma’nâsınadır; yukâlu: خَفَرَ فُلاَنًا إِذَا أَخَذَ مِنْهُ جُعْلاً لِيُجِيرَهُ Ve خَفْرٌ [hafr] ve خُفُورٌ [hufûr] Mün’akid olan 'ahde vefâ eylemeyip nakz ve gadr eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: خَفَرَ بِهِ خَفْرًا وَخُفُورًا إِذَا نَقَضَ عَهْدَهُ وَغَدَرَهُ

vn. A digging, an excavating, a hollowing out.

s. 1. A pit, a shaft, a well; a trench, a canal, a grave. 2. Caries in a tooth.

اَلْحَفَرُ [el-hafer] (fethateynle) Kazılan çukurdan çıkan topraktır, هَدَمٌ [hedem] gibi fethateynle, yıkıntı ma’nâsına. Ba’zılar eyitti: حَفَرٌ [hafer] şol mekândır ki onda حَفْرٌ [hafr] vâki’ ola.

اَلْحَفْرُ [el-hafr] (hâ’nın fethi ve fâ’nın sükûnuyla) ve اَلْإِحْتِفَارُ [el-ihtifâr] (hemzenin kesriyle) Kazmak; yukâlu: حَفَرْتُ الْأَرْضَ أَحْفِرُهَا مِنَ الْبَابِ الثَّانِي وَاحْتَفَرْتُ الْأَرْضَ Ve حَفْرٌ [hafr] Arıklatmak ma’nâsına da gelir; yukâlu: حَفَرَهُ حَفْرًا أَيْ هَزَلَهُ وَيُقَالُ مَا حَامِلٌ إِلَّا وَالْحَمْلُ يَحْفُرُهَا إِلَّا النَّاقَةَ فَإِنَّهَا تَسْمَنُ عَلَيْهِ Ve حَفْرٌ [hafr] Diş dibinde olan çürüğe dahi derler; tekûlu: فِي أَسْنَانِهِ حَفْرٌ يُقَالُ حَفَرَتْ تَحْفِرُ مِثْلُ كَسَرَ يَكْسِرُ كَسْرًا إِذَا فَسَدَتْ أُصُولُهَا Ve Cevherî’nin bu ta’bîrinden fehm olunur ki كَسَرَ fi’l-i lâzım dahi gele, meger ki murâd mücerred bâbın beyân ola. Ve Ya’kûb eyitti: حَفْرٌ [hafr] şol sivilcelerdir ki dişler dibinde çıkar; yukâlu: أَصْبَحَ فَمُ فُلَانٍ مَحْفُورًا

اَلْحُفَرُ [el-hufer] (hâ’nın zammı ve fâ’nın fethiyle) Cem’i, kazılan yerler ma’nâsına.