اَلْجَبْرُ [el-cebr] (صَبْرٌ [sabr] vezninde) Hilâf-ı kesr ma’nâsınadır; ya’nî kırığı bütünlemek ma’nâsınadır, kırık kemiği sarıp bütünlemek ve kırık kabı kenâd eylemek gibi; yukâlu: جَبَرَ الْعَظْمَ جَبْرًا مِنَ الْبَابِ اْلأَوَّلِ ضِدُّ كَسَرَهُ أَيْ أَصْلَحَهُ

s. 1. The doctrine which attributes to the Creator all the acts of men. 2. Algebra.

Kırık kemiği tedavi etmek. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; kırığı tedavi etmek, kırık veya çıkığı yerine oturtmak.

Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre جَبْرٌ [cebr] mâddesi kahrdan bir gûne şîve ile bir nesneyi ıslâh eylemek ma’nâsına mevzû’dur, gâhca ıslâh-ı mücerredde isti’mâl olunur ve minhu kavlu 'Aliyyin radıyallâhu 'anhu “يَا جَابِرَ كُلِّ كَسِيرٍ وَيَا مُسَهِّلَ كُلِّ عَسِيرٍ” Ve gâhî kahr-ı mücerredde isti’mâl olunur ve minhu’l-hadîsu: “لاَ جَبْرَ وَلاَ تَفْوِيضَ” Ve sâ’ir ma’ânî bundan münşa’ibdir. İntehâ. Ve جَبْرٌ [cebr] Pâdişâha ıtlâk olunur, nâsı kendi murâdı üzere kahr yâhûd ıslâh eylediği için ve bu رَجُلٌ عَدْلٌ kabîlindendir. Ve kula ıtlâk olunur, ‘abd ma’nâsına, pes azdâddan olur. Lâkin جَبْرٌ [cebr] burada mef’ûl ma’nâsına olmakla zıddıyyeti gayr-i müsellemdir. Ve جَبْرٌ [cebr] Şecî’ ve bahâdır adama ıtlâk olunur; yukâlu: رَجُلٌ جَبْرٌ أَيْ شُجَاعٌ Ve جَبْرٌ [cebr] Kader mukâbiline denir. Ceberiyye, Kaderiyye mukâbilidir, ke-mâ se-yuzkeru. Ve gulâma dahi جَبْرٌ [cebr] ıtlâk olunur. Ve 'ûd ya’nî kırık çıkık saracak ağaç pâresine de denir. Ve جَبْرٌ [Cebr] Esmâ-i ricâldendir; Mucâhid b. Cebr muhaddisîndendir. Ve جَبْرٌ [cebr] ve جُبُورٌ [cubûr] (قُعُودٌ [ku’ûd] vezninde) ve جِبَارَةٌ [cibâret] (كِتَابَةٌ [kitâbet] vezninde) Masdar olur, kırık kemiği sarıp ıslâh eylemek ma’nâsınadır; yukâlu: جَبَرَ الْعَظْمَ جَبْرًا وَجُبُورًا وَجِبَارَةً فَجُبِرَ عَلَى الْمَجْهُولِ إِذَا أَصْلَحَهُ Ve fakîre ihsân eylemek, 'alâ-kavlin fakîr iken i’tâ-i mâl eylemekle zengin eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: جَبَرَ الْفَقِيرَ إِذَا أَحْسَنَ إِلَيْهِ أَوْ أَغْنَاهُ بَعْدَ فَقْرٍ Ve جَبْرٌ [cebr] Bir adamı bir nesne üzere ikrâh eylemek ya’nî zoraki işletmek ma’nâsınadır; yukâlu: جَبَرَ فُلاَنًا عَلَى الْأَمْرِ إِذَا أَكْرَهَهُ

iz. ar. 1. Zor, kahr, zorlama; isti‘mâl-i cebr etti; cebr ile malını aldı; cebr-i nefs etmek = kendini zorla zapt etmek. 2. Kırık veya çıkık kemiği bağlayıp yerine getirme, yapıştırma. 3. Ale’l-ıtlak tamîr, meremmet, ıslah. 4. Hesabın dakîk kavâidinden ve ale’l-husûs muâdele ve teferruâtından bahseden ilim ki ulûm-i riyâziyeden olup hendese ve heyet ve sâir fünûnda elzemdir. جبر عادى cebr-i âdî = bu ilmin mebâdîsi; جبر اعلا cebr-i a‘lâ = bunun en dakîk mesâilinden bahseden müntehâsı.

على zorlamak. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; (kırık kemiği) tedavi etmek, çıkığı) yerine oturtmak, على icbar etmek, onarmak, على mecbur etmek, yardımcı olmak, tamir etmek, ince tahtalarla sarmak, onarmak ıslah etmek, cebireye almak, tashih etmek, kırık veya çıkığı yerine oturtmak, düzeltmek, daha iyi hale koymak, iyileştirmek, şifa vermek.

(a. i.) : 1) zor, zorlama. 2) düzeltme, tamir etme. 3) mat. cebir.

(a. i.) : insanın cüz’î irâdesini (* elincleliğini) kabul etmeyip, her hareketi bir cebir altında yaptığına inanan tarîkat ve bu tarikata inanmış olan kimse.

Güç, zor, baskı, zorlama. Az kullanılan anlamları ise şunlardır; (kırığı, çıkığı) tedavi, cebir, kudret, diktatörlük, kibir, cebir ilmi, kuvvet, kendini beğenme, zorbalık, kibirlilik, gurur, küstahlık, haddini bilmezlik, kaçınılmaz kader, kırığı iyileştirme.

جَبَّرٌ [Cebber] (بَقَّمٌ [bakkam] vezninde) Muhaddisînden Muhammed b. 'İsâm el-Isfahânî lakabıdır.