اَلْبَحَرُ [el-behar] (fethateynle) Bir nesneden havf edip mütehayyir olmak. Ve بَحَرٌ [behar] Ziyâde susamağa dahi derler bir haysiyyetle ki suyu içip kanmaya; yukâlu: بَحِرَ الرَّجُلُ بَحَرًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا تَحَيَّرَ مِنَ الْفَزَعِ وَيُقَالُ بَحِرَ أَيْضًا إِذَا اشْتَدَّ عَطَشُهُ فَلَمْ يَرْوَ مِنَ الْمَاءِ Ve بَحَرٌ [behar] Kezâlik bir maraza derler ki deveye 'ârız olur; yukâlu: بَحِرَتِ الْإِبِلُ

اَلْبَحْرُ [el-bahr] (bâ’nın fethi ve hâ’nın sükûnuyla) Deryâ ki berrin mukâbilidir. Ba’zılar eyitti: بَحْرٌ [bahr]e بَحْرٌ [bahr] dediler vâsi’ olup derin olduğu için ki بَحْرٌ [bahr]in me’haz-ı iştikâkı şakk ma’nâsınadır.

اَلْبَاهِرُ [el-bâhir] Bir damar adıdır ki insânın dimâgından başlayıp kâsesinden يَافُوخٌ [yâfûh]a kadar mümtedd olur.

اَلْبَهَارُ [el-behâr] (سَحَابٌ [sehâb] vezninde) Bir hoş-bû nebât adıdır, papatya nev’inden sığır gözü dedikleri papatyanın küçük ve sarı nev’idir ki sarı papatyaya dedikleridir. Ve بَهَارٌ [behâr] Mutlakâ hûb ve münîr ve tâb-dâr olan şey’e denir, çehre-i mehâbîb gibi. Ve atın sînesine denir, لَبَبُ الْفَرَسِ [lebebu’l-feres] ma’nâsına. Kezâlik sînesinde olan beyâza denir ki sîne-bend durduğu yerde olan beyâz olacaktır. Ve بَهَارٌ [Behâr] Merv kazâsında bir karye adıdır, بَهَارِينُ [Behârîn] dahi derler; muhaddisinden Rukâd b. İbrâhîm el-Behârî oradandır.

Şârih der ki bu şevâzz-ı tasgîrdir. Ve بُحَيْرٌ [buhayr] gerçi kıyâs üzeredir, lâkin kalîlü’l-isti’mâldir. Mü’ellifin Basâ’ir’de beyânına göre fi’l-asl بَحْرٌ [bahr] mâ-i kesîri câmi’ olan mekân-ı vâsi’e mevzû’dur, ba’dehu gâhca si’at-i mekâniyyesi i’tibâr olunup meselâ بَحَرْتُ كَذَا dersin أَوْسَعْتُهُ ma’nâsına, gûyâ ki “vüs’at-i bahr gibi onu tevsî’ ettim” demektir; ve minhu بَحَرْتُ الْبَعِيرَ إِذَا شَقَقْتَ أُذُنَهُ شَقًّا وَاسِعًا [Ve] بَحِيرَةٌ [bahîret] ıtlâk olunan nâka bu ma’nâdandır. Ve bu münâsebetle mutlakâ vâsi’ ve bir nesnede mütevessi’ olan şey’e بَحْرٌ [bahr] ıtlâk olunur, hattâ yüğrük ve vâsi’ü’l-cery olan ata dahi بَحْرٌ [bahr] ta’bîr olunur. Kezâlik ‘ulûmda mütevessi’ olan حِبْرٌ [hibr]e de بَحْرٌ [bahr] ıtlâk ederler. Ve gâhca بَحْرٌ [bahr]den mülûhati i’tibâr olunup مَاءٌ بَحْرٌ derler, مِلْحٌ [milh] ma’nâsına. Ve 'inde’l-ba’z بَحْرٌ [bahr] fi’l-asl tuzlu suya mevzû’dur. Pes işbu ﴿مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ﴾ kerîmesi taglîbe haml olunur. İntehâ. Ve بَحْرٌ [bahr] Kerîm ve civân-merd adama ıtlâk olunur. Ve soluklu yüğrük ata ıtlâk olunur; yukâlu: رَجُلٌ بَحْرٌ أَيْ كَرِيمٌ وَفَرَسٌ بَحْرٌ أَيْ جَوَادٌ Ve otlu sulu, âbâdân yere ıtlâk olunur, مَكَانٌ رِيفٌ ma’nâsına. Ve rahim-i nisvânın 'umkuna ya’nî oğlan yatağının dibine ıtlâk olunur, kesret-i dem sebebiyle. Ve بَحْرٌ [bahr] Masdar olur, yarmak ma’nâsına; yukâlu: بَحَرَ الْأَرْضَ بَحْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا شَقَّهَا Ve hâssaten kulak yarmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَحَرَ النَّاقَةَ إِذَا شَقَّ أُذُنَهَا [Ve] بَحِيرَةٌ [bahîret] bundan me’hûzdur, ke-mâ se-yuzkeru. Ve بَحْرٌ [Bahr] Esâmî-i ricâldendir.

اَلْبَخَرُ [el-bahar] (fethateynle) Ağızda ve sâ’ir nesnede olan bed ve müntin râyihaya denir. Şârihin beyânına göre ağız kokusunda meşhûrdur ve bu ma’nâda masdar olur, ağız ve sâ’ir nesne bed kokmak ma’nâsına; yukâlu: بَخِرَ الْفَمُ مَثَلاً بَخَرًا مِنَ الْبَابِ الرَّابِعِ إِذَا أَنْتَنَتْ رِيحُهُ Ve onunla sâhibi dahi muttasıf olur. Ve بَخَرٌ [bahar] 'illettendir, esbâbı kütüb-i tıbbiyyede mebsûtadır. Ve mutlakâ râyiha-i münteşireye بَخَرٌ [bahar] ıtlâk olunur.

(a. i. c. : bihâr, ebhâr, ebhur, buhur) : 1) deniz. 2) büyük göl veya nehir. 3) aruz’da aslî bir vezinle ondan doğan vezinler mecmuası. Bunlardan Arap nazmı hâricinde kullanılan bahirler şunlardır. 1- hezec (neşeyle şarkı söyleme) ; a) mefâîlün, mefâîlün, mefâîlün, mefâîlün. b) mefâîlün mefâîlün, faulün. c) mefâîlün, faulün, mefâîlün, faulün. d) mef’ûlü, mefâîlün, mef’ûlü, mefâîlün. e) mef’ûlü, mefâîlü, mefâîlü, faulün. f) mef’ûlü, mefâîlün, faulün. g) mef’ûlü, mefâîlü, faulün. 2- recez (Titrek); a) müstef’ilün, müstef’ilün, müstef’ilün, müs­tef’ilün. b) müfte’ilün, müfte’ilün, müfte’ilün, müf­te’liün. c) müfte’ilün, mefâilün, müfte’ilün, mefâilün. d) müfte’ilün, müfte’ilün, fâilün. e) müstef’ilâtün, müstef’ilâtün. f) mefâilün, mefâilün, mefâilün, mefâilün. 3- remel (koşan); a) fâilâtün, fâilâtün, fâilâtün, fâilün. b) fâilâtün, fâilâtün, fâilün. c) fâilâtün (=failâtün), fâilâtün, fâilâtün, failün ( =fa’lün ). d) fâilâtün (=failâtün), failâtün,failün ( =fa’lün). 4- münserih (akıcı); a) müfte’ilün, fâilün, müfte’ilün, fâilün. b) müstef’ilün, faulün, müstef’ilün, faulün. 5- muzâri’ (benziyen); a) mef’ûlü, fâilâtü, mefâîlü, fâilün. b) mef’ûlü, fâilâtün, mef’ûlü, fâilâtün. 6- müctes (kopmuş); a) mefâilün, failâtün, mefâilün, failâtün. b) mefâilün, failâtün, mefâilün, failün (=fa’-lün). 7- serî’ (çabuk); a) müfte’ilün, müfte’ilün, fâilün. 8- hafif (hafif); a) fâilâtün (= failâtün), mefâilün, failün (=fa’lün). 9- mütekarib (yakın); a) faulün, faulün, faulün, faulün. b) faulün, faulün, faulün, faul. 10- kâmil (yetkin); a) mütefâilün, fâilün, mütefâilün, müte­fâilün. b) mütefâilün, faulün, mütefâilün, faulün. 11- tavîl (uzun); [her mısraı, 15-20 ve hattâ daha fazla “fai-lâtün” (birincisinde “fâilâtün” de olabilir) ile bir "failün (= fa’lün)" den terekkübeder : Bu, oka-dar kullanışlı değildir]. 4) mec. Çok bilen, bilgisi geniş olan kimse, (bkz : bahir).

(a. i.) : deniz, (bkz : bahr, deryfi).

iz. ar. cm. Buhûr, ebhâr, bihâr, ebher. 1. Deniz, derya, yemm: Bahr-ı Sefîd = Akdeniz; Bahr-ı Siyah = Karadeniz; Bahr-i Ahmer = Kızıldeniz, Şâb denizi. 2. Büyük nehir veya göl: Bahr-i Nîl, Bahr-i Ceyhûn, Bahr-i Aral. 3. ed. Şiir vezni, bahr-ı recez, bahr-ı remel. 4. mc. Müktesebât-ı ilmiye ve fenniyesinin pâyân ve kenarı olmayan, mütebahhir adam: İbn-i Sînâ bir bahrdır.

اَلْبَخْرُ [el-bahr] (bâ’nın fethi ve hâ-yı mu’cemenin sükûnuyla) Fi’l-i buhardır, ya’nî بُخَارٌ [buhâr] mâddesinden masdardır, buhârlanmak ya’nî buğulanmak ma’nâsınadır; yukâlu: بَخَرَتِ الْقِدْرُ بَخْرًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا ظَهَرَ بُخَارُهَا