اَلصَّدْعُ [es-sad’] (رَدْعٌ [red’] vezninde) Odun ve sırça ve hâ’it makûlesi salâbetli nesnede olan yarığa ve çatlağa denir; yukâlu: فِي الْعُودِ صَدْعٌ أَيْ شَقٌّ Ve bir nesneden bir bölüğe ıtlâk olunur; yukâlu: صَدْعٌ مِنْهُ أَيْ فِرْقَةٌ Ve bunlar masdar ile tesmiyedir. Ve hafîfü’l-lahm adama ıtlâk olunur, bunda fethateynle câ’izdir. Ve yerden çıkan nebâta ıtlâk olunur. Ve müctemi’ ve müttefik ma’nâsına müsta’meldir, gûyâ ki mecmû’u şakk-ı vâhid üzere münşaktır; yukâlu: اَلنَّاسُ عَلَيْهِمْ صَدْعٌ وَاحِدٌ أَيْ مُجْتَمِعُونَ بِالْعَدَاوَةِ كَمَا يُقَالُ هُمْ وَعْلٌ عَلَيْهِ وَضِلَعٌ عَلَيْهِ Ve صَدْعٌ [sad’] Masdardır ki mutlakan yarmak, ‘alâ-kavlin bir nesneyi yarısından iki yarmak yâhûd ayrılmamak vechiyle yarmak ma’nâsınadır; yukâlu: صَدَعَهُ صَدْعًا مِنَ الْبَابِ الثَّالِثِ إِذَا شَقَّهُ أَوْ شَقَّهُ نِصْفَيْنِ أَوْ شَقَّهُ وَلَمْ يَفْتَرِقْ Ve bir adama kerem-i tab’ı için kasd ve teveccüh eylemek ma’nâsına müsta’meldir, gûyâ ki keremini yarıp içine duhûl eder; yukâlu: صَدَعَ فُلاَنًا إِذَا قَصَدَهُ لِكَرَمِهِ Ve bir nesneyi âşikâre söylemek ma’nâsınadır, gûyâ ki miyâne-i nâsı yarıp o sözü idhâl eder; yukâlu: صَدَعَ بِالْحَقِّ إِذَا تَكَلَّمَ بِهِ جِهَارًا Ve bir işi âşikârece mevki’ine isâbet ettirmek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: صَدَعَ بِالْأَمْرِ إِذَا أَصَابَ بِهِ مَوْضِعَهُ وَجَاهَرَ بِهِ ve kavluhu ta’âlâ: ﴿فَاصْدَعْ بِمَا تُؤْمَرُ﴾ أَيْ شُقَّ جَمَاعَاتِهِمْ بِالتَّوْحِيدِ أَوْ مَعْنَاهُ إِجْهَرْ بِالْقُرْآنِ أَوْ أَظْهِرْ مَا تُؤْمَرُ بِهِ أَوِ احْكُمْ بِالْحَقَّ وَافْصِلْ بِالْأَمْرِ أَوِ اقْصِدْ بِمَا تُؤْمَرُ أَوِ افْرُقْ بِهِ بَيْنَ الْحَقِّ وَالْبَاطِلِ Ve صَدْعٌ [sad’] Sarf ve tahvîl ma’nâsınadır; gûyâ ki vechesini şakk ile bir semte sarf eder; yukâlu: صَدَعَ فُلاَنًا عَنْهُ إِذَا صَرَفَهُ Ve kat’-ı beyâbân eylemek ma’nâsına müsta’meldir; yukâlu: صَدَعَ الْفَلاَةَ إِذَا قَطَعَهَا